Stopy – budowa, rodzaj, choroby, jak dbać? Poradnik
Budowa stopy – jak zbudowana jest stopa człowieka?
Stopa człowieka jest złożonym układem anatomicznym – stanowi część układu kostno-mięśniowego. Składa się z kości, stawów, więzadeł, mięśni i ścięgien. Stopa jako struktura biologiczna jest systemem przystosowanym do dźwigania ciężaru ciała. Odpowiada również za chodzenie czy bieganie. Każdy biologiczny komponent stopy jest odpowiednio przystosowany do przenoszenia ciężarów.
Skóra na podeszwie stopy jest dwukrotnie grubsza niż na pozostałej powierzchni ciała. Zawiera ona wyspecjalizowane włókna nerwowe, które umożliwiają kontrolę równowagi. Podeszwową część stopy wyścieła tkanka tłuszczowa, która ma za zadanie amortyzować ucisk, jakiemu poddawane są pozostałe elementy składowe stopy.
Wraz z wiekiem u pacjentów gabinetów podologicznych obserwuje się zanik wyściółki tłuszczowej stóp, co skutkuje zmianą amortyzacji i naraża głębsze struktury stopy na wstrząsy. Efektem tego mogą być problemy z hiperkeratozami takimi jak modzele lub odciski, jak również zaburzenia równowagi mięśniowej. W niektórych przypadkach zanik poduszek tłuszczowych na stopie, może także skutkować deformacją w obrębie stawów i kości. Specyficzna budowa anatomiczna stóp umożliwia wykonywanie czynności oraz skoordynowane poruszanie się. Budowa stóp w trakcie ewolucji dostosowała się do spionizowanej postawy człowieka.
Jaka jest funkcja stóp?
Najważniejszą funkcją, którą pełnią stopy człowieka jest poruszanie się, czyli chodzenie czy bieganie. Stopy stanowią podporę, są przystosowane do dźwigania ciężaru całego ciała.
Z czego składa się stopa?
Budowa anatomiczna stopy obejmuje dwadzieścia sześć kości i dwie trzeszczki, co stanowi ¼ wszystkich kości u człowieka. Trzeszczki to dwie małe kosteczki zlokalizowane u nasady palucha. Zwiększają one siłę mięśnia — głównego zginacza podeszwowego pierwszego stawu śródstopno-paliczkowego, a także ochraniają ścięgno mięśnia zginacza długiego palucha. Utrata trzeszczki prowadzi do szpotawości lub koślawości stawu śródstopno-paliczkowego. Elementem łączącym kości są stawy. Mają one silną budowę i niewielki zakres ruchu. Mięśnie są przyczepione do kości i sprawują rolę motoryczną.
Układ nerwowy stopy odpowiedzialny jest za wysyłanie bodźców do mięśni, powodując ich skurcze i rozkurcze, dzięki czemu kości, mogą się poruszać. Za dostarczanie energii potrzebnej do pracy mięśni odpowiedzialne są naczynia krwionośne. Ostatnim elementem składowym układu, czyli stopy jest pokrywająca ją skóra.
Jakie mięśnie są w stopie?
Mięsień jest jednym ze strukturalnych i funkcjonalnych elementów narządu ruchu - stanowi jego element czynny. Mięśnie zbudowane są z tkanki mięśniowej. Ich zadaniem jest wywołanie ruchu poszczególnych elementów szkieletu względem siebie. Dzieje się to za sprawą skurczów i rozkurczów mięśni. Źródłem energii, z którego korzysta mięsień, jest zmagazynowany w nim glikogen lub glukoza dostarczona uprzednio przez krew.
Stopa człowieka składa się z 21 mięśni. Można je podzielić na mięśnie grzbietu stopy oraz mięśnie podeszwy. Każdy mięsień pełni istotne funkcje w ruchu i stabilizacji stopy, a także wspomaga różne fazy chodu.
Wśród mięśni grzbietowych stopy należy wyróżnić: mięsień prostownik krótki palców, który rozciąga się na grzbietowej powierzchni stopy i odpowiada za prostowanie palców II-V. Mięsień prostownik krótki palucha stanowi przedłużenie mięśnia prostownika krótkiego palców, który z kolei odpowiada za prostowanie palucha.
Mięśnie podeszwowe stopy znajdują się na jej spodzie i są podzielone na cztery warstwy.
W pierwszej warstwie można wyróżnić: mięsień odwodziciel palucha, odpowiadający za odwodzenie palucha. Mięsień odwodziciel palca małego odpowiada za odwodzenie piątego palca. Mięsień zginacz krótki palców odpowiada za zginanie palców II-V.
W drugiej warstwie znajdują się: mięsień czworoboczny podeszwy, który pomaga w zginaniu palców poprzez wspomaganie działania mięśnia zginacza długiego palców. Mięśnie glistowate, odpowiedzialne są za zginanie w stawach śródstopno-paliczkowych i prostowanie w stawach międzypaliczkowych palców II-V.
W trzeciej warstwie znajduje się: mięsień zginacz krótki palucha (odpowiada za zginanie palucha). Mięsień przywodziciel palucha przywodzi paluch. Mięsień zginacz krótki palca małego odpowiada za zginanie piątego palca.
W czwartej, ostatniej warstwie można znaleźć: mięśnie międzykostne grzbietowe, odpowiadające za odwodzenie palców II-IV. Mięśnie międzykostne podeszwowe odpowiadające za przywodzenie palców III-V.
Jakie są rodzaje stopy?
Stopy człowieka mogą przybierać różne formy anatomiczne. To z kolei determinuje sposób chodzenia, biegania, a także wpływa na ryzyko wystąpienia urazów oraz komfort noszenia obuwia. Rodzaje stóp zależne są od sklepienia stopy, które działa jak amortyzator, ponieważ daje płynność i elastyczność chodu.
Budowa sklepienia stopy wyróżnia łuki:
- trzy podłużne łuki przyśrodkowe (wyższe), które biegną promieniście od kości skokowej przez kość łódkowatą i trzy kości klinowate do I-III kości śródstopia,
- dwa podłużne łuki boczne (najniższe) – przechodzą od kości piętowej poprzez kość sześcienną do IV i V kości śródstopia,
- łuki poprzeczne – najwyższe są na granicy stępu i śródstopia w części tylnej śródstopia i przedniej stępu.
Łuk podłużny pozwala stopie na dopasowanie się do nierówności podłoża i umożliwia amortyzowanie wstrząsów podczas chodzenia. Dodatkowo umożliwia równomierne rozłożenie ciężaru ciała na stopie. Boczny łuk podłużny jest uniesiony ok. 3 - 5 mm nad podłoże i dość sztywny. Łuk poprzeczny wpływa na stabilności stopy, jak również pomaga w amortyzacji i rozkładaniu obciążeń podczas chodzenia.
Ze względu na sklepienie, stopy dzielimy na:
- stopę prawidłową, która dotyka podłoża trzema fizjologicznymi punktami podparcia: pięta, I głowa kości śródstopia i V głowa kości śródstopia,
- stopę płaską, która prawie cała przylega do podłoża. Kości w takiej stopie ułożone są w linii prostej. Ten typ zniekształcenia stopy charakteryzuje się obniżeniem jej fizjologicznych sklepień,
- stopę płasko-koślawą cechuje obniżenie łuku podłużnego oraz poprzecznego. W skrajnych przypadkach dochodzi nawet do całkowitego jego oparcia o podłoże z jednoczesnym odchyleniem pięty na zewnątrz.
- stopa szpotawa, jej cechą charakterystyczną jest skręcenie pięty do wewnątrz. Konsekwencją powyższego jest oparcie stopy na jej zewnętrznej krawędzi
- stopę wydrążoną, którą przejawia się nadmiernym zgięciem podeszwowym pierwszego promienia lub pogłębieniem wysklepienia stopy pomiędzy guzem piętowym a głowami kości śródstopia co powoduje skrócenie tego odcinka stopy.
Stopy możemy również podzielić na:
- stopę grecką, w której drugi palec jest dłuższy niż paluch,
- stopę rzymską charakteryzującą się tym, że pierwsze trzy palce mają podobną długość,
- stopę egipską, w której paluch jest najdłuższy, a pozostałe palce stopniowo się skracają.
Znajomość typu swojej stopy może pomóc w doborze odpowiedniego obuwia, które zapewni komfort i wsparcie podczas codziennych aktywności.
Bolące stopy – możliwe przyczyny i jak sobie z nimi poradzić?
Istnieją różne przyczyny bólu stóp. Problem może pojawić się na skutek obecności deformacji w obrębie stopy lub nawet w obrębie kończyn dolnych czy kręgosłupa. W takich przypadkach biomechanika stopy ulega zmianie, co prowadzi np. do pojawienia się hiperkeratoz takich jak modzele czy odciski.
Modzele to większe, odgraniczone powierzchnie zrogowaciałego naskórka, zlokalizowane zazwyczaj na podeszwie stopy. Mają kolor miodowo-żółty i mogą dawać uczucie pieczenia w trakcie długiego chodzenia.
Odciski natomiast są mniejsze niż modzele, posiadają długi tak zwany korzeń, który może powodować bolesność. Aby skutecznie i bezpiecznie usunąć tego typu problemy, nie należy działać na własną rękę. W tym wypadku wskazane jest umówienie się na wizytę do specjalisty, który dobierze odpowiednią metodę terapii.
Częste powody bólu stóp
Wśród najczęstszych przyczyn bólu stóp specjaliści upatrują problemy z biomechaniką chodu (sposób przetaczania i stawiania stóp). Dodatkowo ból stóp może również pojawiać się na skutek nieprawidłowo dobranego obuwia. Odpowiednie buty powinny być wykonane z naturalnych i miękkich materiałów, takich jak skóra cielęca. Buty powinny być szerokie w obrębie palców oraz posiadać odpowiednio wyprofilowaną wkładkę. Dyskomfort i ból stóp może być powodowany przez hiperkeratozy takie jak modzele czy odciski. U podstaw bolesności stóp może leżeć również obecność różnego typu infekcji np. grzybiczych. W takim przypadku należy udać się na wizytę do specjalisty podologa w celu wdrożenia odpowiednio dobranej terapii.
Jak radzić sobie z bólem stóp?
Ból stóp to nie tylko dyskomfort ujawniający się po intensywnym spacerze. Czasem może być on obecny przewlekle i skutecznie utrudniać codziennie funkcjonowanie. Najczęściej odczuwany dyskomfort to ból stóp od spodu, ból w obrębie śródstopia czy ból zlokalizowany w obrębie płytki paznokcia.
W celu złagodzenia objawów bólowych warto stosować profesjonalne kosmetyki o działaniu odprężającym i odciążającym. Doskonałe właściwości przeciwbólowe wykazują preparaty (kremy do stóp), posiadające w swoim składzie wyciąg z kasztanowca, arniki czy miłorzębu. Ulgę w bólu stóp przyniosą również chłodne kąpiele z dodatkiem soli epsom, która działa łagodząco i przeciwzapalnie.
Ważne jest również, aby utrzymywać odpowiednią higienę w obrębie stóp i pamiętać o regularnym prawidłowym skracaniu płytki paznokcia.
Ulgę bolącym stopom przyniesie również masaż. Osoba wykonująca masaż stóp, w trakcie zabiegu szczególną uwagę powinna zwrócić na maksymalne rozluźnienie rozcięgna podeszwowego.
Jakie są najczęściej spotykane choroby stóp?
Wady i choroby w obrębie stóp mają istotny wpływ na wyższe partie narządu ruchu. Człowiek w ciągu dnia wykonuje średnio od 6 do 10 tysięcy kroków. Osoba z niezdiagnozowanym zaburzeniem w obrębie stóp, a co za tym idzie nieprawidłową biomechaniką, uruchamia łańcuch reakcji, który może nieprawidłowo wpływać na staw skokowy kolana, biodra, a nawet kręgosłup. Częstym problemem chorobowym w obrębie stóp są także choroby skóry. Dermatozy stóp zwykle wynikają z zaburzeń rogowacenia skóry czy występowania problemu nadmiernej potliwości.
Najczęściej spotykane choroby stóp to:
- odciski i modzele;
- pękające pięty;
- zmiany chorobowe w obrębie płytki paznokcia, takie jak grzybica, onycholiza, onychogryfoza, wrastające paznokcie;
- grzybica skóry stóp;
- zapalenie rozcięgna podeszwowego (bolące śródstopie podczas chodzenia);
- ostroga piętowa;
- paluch koślawy;
- płaskostopie;
- stopa płasko-koślawa.
Jak zadbać o stopy?
Codzienna pielęgnacja ma ogromny wpływ na dobrostan stóp. Warto również pamiętać o odpowiedniej higienie stóp – do mycia skóry stóp najlepiej wybierać delikatne kosmetyki zawierające w sobie olejki eteryczne z lawendy lub drzewa herbacianego, lub jony srebra. Składniki te działają odświeżająco i przeciwbakteryjnie. Bardzo ważne jest, aby po kąpieli dokładnie osuszać stopy i okolice międzypalcowe. Specjaliści zalecają, aby do tego celu najlepiej stosować jednorazowe ręczniki papierowe.
Kolejnym krokiem w prawidłowej pielęgnacji stóp powinno być codzienne nawilżanie skóry odpowiednio dobranym przez specjalistę preparatem (krem do stóp). Dobrze sprawdzają się kremy i balsamy ze składnikami nawilżającymi i odbudowującymi płaszcz hydrolipidowy skóry. W tym miejscu należy wspomnieć o moczniku (w stężeniu do 10%), colostrum, wyciągu z aloesu czy lipidach.
Warto pamiętać również o prawidłowym skracaniu płytki paznokcia i utrzymywaniu jej w odpowiednim kształcie i długości. Paznokcie należy skracać pilnikiem, małymi nożyczkami lub cęgami podologicznymi. Płytka paznokcia powinna być skracana na prosto. Należy przy tym uważać, aby nie doszło do skaleczenia czy nadmiernego wycięcia paznokcia w obrębie wałów okołopaznokciowych, co mogłoby prowadzić do wrastania się paznokci.
Jak dbać o pięty?
Skóra na piętach bardzo często jest grubsza niż na pozostałej części stopy. Może to wynikać z faktu, że guz kości piętowej to jeden z trzech punktów podparcia stopy. W wyniku nieprawidłowości w biomechanice chodu jest on często nadmiernie obciążany. Skóra w obrębie miejsca nadmiernie obciążanego zaczyna się nawarstwiać, (jest to system obronny skóry).
Niestety w momencie, gdy skóra na pięcie zaczyna rogowacieć, zwykle pierwszym odruchem jest ścieranie za pomocą tarki lub pumeksu. Z perspektywy specjalisty podologa jest to duży błąd. Tarcie powoduje w skórze ciepło. Skóra natomiast odczytuje ten bodziec jako stan zapalny, co ponownie uruchamia jej system obronny i w efekcie rogowacenie staje się jeszcze większe.
Prawidłowe dbanie o skórę na piętach obejmuje jej codziennie nawilżanie czy natłuszczanie odpowiednio dobranymi preparatami, jak również wspomaganie naturalnego procesu keratynizacji, czyli odnowy naskórkowej, poprzez wykonywanie raz w tygodniu peelingu.
Jeżeli problem w obrębie skóry na pięcie jest już zaawansowany: skóra nadmiernie narasta, jest bardzo sucha lub pojawiają się pęknięcia czy nawet bolące rozpadliny, pacjent jak najszybciej powinien udać się do podologa w celu wdrożenia odpowiedniej terapii. Podolog w trakcie profesjonalnego zabiegu opracowuje zrogowaciałą skórę pięt przy pomocy skalpela. Jest to bardzo bezpieczna i nieinwazyjna metoda opracowywania skóry na zimno. Podczas pracy skalpelem nie występuje tarcie, a więc nie pojawia się również ciepło. Z tego też względu ryzyko uruchomienia systemu obronnego skóry jest minimalne. Regularne wizyty u podologa pozwalają przywrócić komfort chodzenia i zapanować nad nadmiernym rogowaceniem skóry pięt.
Stopy – najczęściej zadawane pytania.
O czym świadczą suche stopy?
Suchość stóp może wynikać z chorób takich jak niedoczynność tarczycy czy łuszczyca. Inną przyczyną jest nieodpowiednia pielęgnacja — brak regularnego używania kremu nawilżającego lub używanie preparatów wysuszających stopy np. agresywnych antyperspirantów.
Czy powinniśmy ścierać pięty?
Ścieranie skóry na piętach nie jest odpowiednią metodą pielęgnacji. W trakcie ścierania naskórka pojawia się tarcie oraz ciepło. To z kolei przez organizm odczytywane jest jako stan zapalny i prowadzi do aktywacji systemów obronnych skóry. W efekcie skóra zaczyna mocniej rogowacieć i narastać.
Od czego pękają pięty?
Najczęstszą przyczyną pękających pięt jest nieodpowiednia ich pielęgnacja. Często również pacjenci skarżący się na ten problem nie stosują preparatów nawilżających i uelastyczniających skórę. Pękające pięty obserwuje się u ludzi, którzy chodzą w nieodpowiednim obuwiu takim jak buty na obcasie lub buty ze zbyt twardą podeszwą. Na pękanie pięt mają również wpływ duże wahania wagi, np. u kobiet w ciąży, a także choroby skóry takie jak łuszczyca czy atopowe zapalenie skóry.
Dlaczego pięty są żółte?
Za żółty kolor skóry na piętach odpowiada nagromadzony w tym miejscu zrogowaciały naskórek. Barwa miodowo-żółta jest charakterystyczna dla hiperkeratoz takich jak modzele.
Jakie są wady stóp?
Do najczęstszych wad stóp zaliczamy płaskostopie podłużne i poprzeczne. Palce młotkowane i młoteczkowate. Bardzo częstą wadą stóp rozwijającą się wraz z wiekiem jest paluch koślawy, czyli hallux valgus. Do często występujących wad stóp zaliczamy również zapalenie rozcięgna podeszwowego, które może skutkować pojawieniem się ostrogi piętowej.
Jakie buty są zdrowe dla stóp?
Odpowiednio dobrane obuwie jest bardzo ważne dla zdrowia stóp. Buty powinny być wykonane z naturalnych i miękkich materiałów, takich jak np. skóra cielęca. Podeszwa powinna być elastyczna i amortyzująca wstrząsy podczas chodzenia. Dodatkowo pięta powinna znajdować się wyżej niż palce. Bardzo ważnym aspektem obuwia, które jest zdrowe dla stóp, jest odpowiednia szerokość w obrębie palców. Palce nie powinny być ściśnięte tylko swobodnie ułożone w bucie.
